Amortisman Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

Amortisman nedir?

İşletmeye ait araçlar, binalar, makine ve ekipman gibi varlıkların değeri zamanla azalır. Amortisman, bu varlıkların yıllar içindeki eskime ya da aşınma oranını hesaplanmasına yardımcı olur. Şirketlerin, bu değer kaybını gider olarak yansıtarak vergi avantajlarından yararlanmasını sağlar. Yıpranma payı adıyla da bilinen bu yöntem sayesinde işletmeler; varlıklarının değerini koruyabilir, daha güçlü ve sürdürülebilir bir finansal yönetim gerçekleştirebilir.

Amortisman yazılması için gereken şartlar nelerdir?

Amortisman ayırma ya da yazma işlemi için gereken bazı koşullar bulunur. Bu şartların başında duran varlığın işletme bünyesinde en az 1 yıldır kullanılması yer alır. Yani duran varlıklara alındığı sene içinde amortisman muhasebe kaydı yapılmaz. Bu kayıtta dönemsellik ilkesini de gözetmelisiniz. Dönemsellik ilkesi, gelir ve giderlerin tahakkuk esası çerçevesinde kaydedilmesidir. Ayrıca varlığın değerleme gününde envanterde ve kullanılabilir durumda olması da koşullar arasındadır.

Öte yandan, amortisman ayırma şartları içinde varlığın belirli bir alım değerinin üzerinden olması da bulunur. Alım değeri, her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yeniden belirlenir. 2024 yılında geçerli olan amortisman sınırı, 6900 TL’dir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu kapsamında belirlenen bu tutar, KDV hariç tutarlar üzerinden uygulanır. Ayrıca zorunlu fatura düzenleme sınırı olarak da kabul edilir.

Hangi varlıklara amortisman ayrılır?

İşletmeler, yalnızca bazı varlıkları için amortisman kaydı gerçekleştirebilir. Vergi Usul Kanunu’nun 269. maddesine göre yıpranma payı ayrılabilecek varlıklar aşağıdaki gibidir.

• Demirbaşlar
• Araçlar
• Mobilyalar
• Telif hakları
• Gayrimenkuller

Sayılan varlıkların amortisman oranları ve süreleri birbirinden farklıdır. Örneğin telif haklarının faydalı ömrü 15 yıl; yıpranma payı oranı ise %6,66 olarak belirlenmiştir. Güncel amortisman sürelerine ve oranlarına, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayımlanan listeden ulaşabilirsiniz.

İşletmeler için amortismanın önemi nedir?

İşletmeler, varlıklarının uğrayacağı değer kaybına karşı önlem almalıdır. Yıpranma payı, bu değer kaybını hesaplamaya ve muhasebe kayıtlarına yansıtmaya olanak tanır. Böylece zamana ve kullanıma bağlı eskimelerin beraberinde getirdiği maddi kayıplara hazırlıklı olabilirsiniz. İşletmelerde bütçe yönetiminin önemli aktörleri arasındaki bu payı önemli kılan diğer noktalar şunlardır:

• Şirketlerin vergi avantajlarından yararlanmasını sağlar. Varlıkların maliyeti, zaman içinde dağıtıldığı için işletmeler daha düşük vergi öder. Bu sayede firmaların nakit akışı iyileşebilir ve kârlılığı artabilir.
• Varlık değerlerinin ve kullanım sürelerinin düzenli olarak gözden geçirilmesini sağladığı için kontrol sürecini kolaylaştırır.
• İşletmelerin finansal raporlarının doğruluğunu artırır. Bu durum; yatırımcılar, kredi verenler ve diğer paydaşlar için güvenilir bilgiler sunarak şirketin finansal itibarını güçlendirir.

Yıpranma, işletmelerin gelecekteki bütçelerini ve planlarını yaparken dikkate aldığı önemli bir referans noktasıdır. Varlıkların gelecekteki değer kaybını tahmin etmeye ve firmanın uzun vadeli stratejilerini şekillendirmeye yardımcı olur.

Varlık kaybının yansıması

Duran varlıklar, zamanla yıpranır ve eski değerini kaybeder. Yıpranma payı, bu varlıkların gerçek değerini belirlemeyi mümkün hâle getirir. Örneğin bir inşaat şirketinin satın aldığı iş makinesi, ilk başta yüksek değere sahip olabilir. Ancak makinenin değeri, kullanıldıkça aşınma ve eskime nedeniyle azalır. İşte burada amortisman devreye girer. İşletme, bu makinenin uğrayacağı değer kaybını mali tablolarına yansıtır. Böylelikle maliyetlerini kontrol edebilir ve finansal istikrarını artırabilir.

Vergi avantajı ve maliyetlerin daha doğru izlenmesi

213 sayılı Vergi Usul Kanunu, işletmelere yıpranma payını gider olarak gösterme hakkı tanır. Böylece varlıklardaki değer kayıplarını, gelirlerden düşmek ve kazançlar üzerinden daha düşük tutarlarda vergi ödemek mümkün olur. Bu sayede şirketler; nakit akışını iyileştirebilir, kaynaklarını yatırım veya büyüme hedefleri için kullanabilir.

Amortisman hesaplama yöntemleri

Varlıklarınızın değer kaybını, finansal tablolara yansıtmak için yararlanabileceğiniz farklı amortisman çeşitleri bulunur. Yıpranma payı hesabında normal, azalan ve fevkalade amortisman yöntemleri ön plana çıkar. Tercih edilen yönteme göre hesaplamada kullanacağınız formüller de birbirinden ayrılır. Bu noktada özel maliyetler amortismanına ayrı bir parantez açalım. Vergi Usul Kanunu gereğince mülkiyeti işletmeye ait olmayan gayrimenkuller için yıpranma payı yoktur. Fakat gayrimenkul değerini artıran ve mülk sahibine bırakılacak varlıklar için özel maliyet bedeli ayrılabilir. Böylece kiracı işletmeler, söz konusu harcamalarını gider olarak göstererek vergi avantajından faydalanabilir.

Normal amortisman yöntemi

Yıpranma payı hesabında kullanılan yöntemler arasındaki eşit paylaşım, güncel amortisman listesindeki oranlara göre gerçekleştirilir. Normal amortisman hesabında varlıklara sabit oranlar uygulanır. Aşağıda ekonomik ömrü 5 yıl, maliyeti 100.000 TL olan bir demirbaşa yönelik hesaplamayı görebilirsiniz.

• Yıpranma payı oranı = 1 / Ekonomik ömür = 1 / 5 = %20
• Yıpranma payı = 100.000 TL x %20 = 20.000 TL

Yani bu işletme, ilgili demirbaşı için yıllık 20.000 TL yıpranma payı ayırır. Bu varlık için her yıl aynı tutarda yıpranma payı kaydı gerçekleştirir. Azalan bakiye yönteminde ise hesaplama ve pay ayırma tutarı daha farklıdır.

Azalan amortisman hesaplamasında varlıklar, eşit tutarlı yönteme göre iki kat daha hızlı giderleşir. Zira bu yöntemde yıpranma payı, her yıl varlığın defter değeri üzerinden hesaplanır. Defter değeri, varlığın maliyetinden amortismanı çıkardıktan sonra kalan tutardır. Eşit paylaşım örneğinde verilen demirbaş için azalan bakiye hesaplaması şöyle yapılır:

• Demirbaşın ilk yıl değeri: (100.000 TL / 5) x 2 = 40.000 TL
• Demirbaşın ikinci yıl değeri: (100.000 TL - 40.000 TL) / 5 x 2 = 24.000 TL

Aynı hesaplama yöntemi, takip eden senelerde de devam ettirilir. Yıldan yıla azalan yıpranma payı, sıfırlandığında tamamen gider olarak kaydedilir.

Fevkalade amortisman yöntemi

Vergi Usul Kanunu’nun 317. maddesinde fevkalade amortisman yöntemine dair ayrıntılar yer alır. Söz konusu yasa maddesine göre bu yöntemle yıpranma payı ayrılması gereken durumlar şunlardır:

• Yangın, deprem ve su baskını gibi doğal afetler sonucunda maddi varlıkların değerini tamamen ya da kısmen kaybetmesi
• Yeni teknolojiler nedeniyle teknik olarak işe yaramaz hâle gelen ve değeri düşen maddi varlıklar
• Zorunlu çalışmaya tabi tutulduğu için normalden fazla aşınmış veya yıpranmış maddi varlıklar

Bu durumlarda varlıklara, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen güncel fevkalade amortisman oranları uygulanır. Bu oranlar, varlıkların ve işletmenin niteliğine göre değişiklik gösterebilir.

Amortisman tablosu nasıl hazırlanır?

Amortisman tablosu, kullanılan hesaplama yöntemine göre değişir. Bu noktada birikmiş amortisman hesaplamasından bahsedelim. Söz konusu pay, varlığa ayrılan gider payının yıllar içinde birikmiş hâlidir. Varlığın gerçek değeri, bu bedelin maliyetten çıkarılmasıyla hesaplanır. Aşağıda birikmiş yıpranma payına ilişkin örnek bir tablo görebilirsiniz.

Bu yıpranma payı türü, maddi olmayan duran varlıkların kullanım ömrünün sonuna kadar giderleştirilmesini sağlar. Muhasebe kayıtlarında “257 Birikmiş Amortismanlar” hesabında izlenir. Ömrünü dolduran, satılan ya devredilen varlıklar, bu hesabın borç kısmına kaydedilir.